Mitin dhe kultin e punës, atë të traditës dhe trashëgimisë, historisë dhe identitetit, lipset t’i mbash përherë në fuqi. Kjo është domosdoshmëri ekzistenciale për shoqëritë. Në shoqëritë dhe kombet e vogla, këto janë të vlefshme deri në përcaktueshmëri të mbijetesës dhe të qenies në garancinë e së ardhmes, kryesisht asaj kombëtare.
Gati një shekull më parë, filozofi dhe eseisti rumuno-francez Emil Cioran, pohonte: ” Një popull pa mite është në rrugën e shpopullimit”. E shkruan këtë në esenë, aq shumë të lexuar nëpër Europë, me titull ” Për Francën”.
Në këtë fat ka rënë sot Shqipëria. (!) Shoqëria e sotme shqiptare, e paformuar, e përzier në mënyrën dhe brendinë më kaotike të mundshme, ndjek një rënie të paformë. Një rënie jo sipas parimit të humbjes së gravitetit, por sipas derdhjes nëpër hulli të paformësisë dhe të një fati të pa parathënë. Rrëshqitja zbrazëse po vijon në fat të lirë e të pakontrolluar.
Padijenia në rënien e saj është dilemë masive që mbetet e njëjtë si tek shtresat e varfra dhe të mesme, aq edhe evidente tek udhëheqësitë apo të kamurit e saj. Në Shqipëri shpopullimi është në kulmin e vet. Të gjithë treguesit e zhvendosjes demografike dhe ato të emigrimit e migrimit, shënojnë kuotat më të larta qysh prej rënies së komunizmit në fillim të viteve ’90-të. Ka një pranim me heshtje zyrtare të këtij procesi. Një heshtje si nën një proces të përcaktuar nga natyra apo Zoti dhe për të cilin as nuk ekziston lutja e as predikimi. “Zotat e vegjël të politikës” si në qeverisjen kombëtare ashtu edhe në atë vendore as lëvizin diçka për pengim e as premtojnë diçka për ndryshim. Një ” fat në rrokullisje” është zbrazja e vendit në krejt hapësirën rurale dhe në ato të cektësisë urbane. Elegjia sociale ka pamje pranie në shumicën e territorit administrativ të vendit. Në gati dhjetë vitet e fundit, statistikat zyrtare dëshmojnë indekse tronditëse të plakjes së popullsisë dhe një perspektivë të zymtë të humbjes së fuqisë punëtore për tregun kombëtar dhe atë lokal të punës.
Shpresat për zëvendësim me forcë krahu pune nga vise dhe vende të tjera të botës, janë përditshmërisht e më të pakta. Në buxhetin financiar publik ndihen shtrëngesa me prerje të fuqishme për të ardhmen, kur flitet për perspektivën numerike të shtresës së pensionistëve dhe të grupeve në nevojë, sidomos atyre për ndihmë ekonomike dhe të paaftë për punë.
Shqipëria po humbet përditmërisht edhe mitin e të qenit vendi i një popullsie të re, me rini dhe moshën mesatare më të ulët në Europë si në fillim të viteve ’90-të.
Në tri dekada zvarritjeje, lëvizjeje, pengimi e vetëpengimi, kohëhumbjeje dhe rrugëkërkimesh, si në një kohë të paemër që politikisht e pagëzoi “tranzicion”, shoqëria shqiptare prishi referencat e trashëguara dhe iluzivisht përcaktoi disa të reja si destinacione të paarritshme.
Braktisi ose la në rënie të lirë ikjen nga miti apo referenca për familjen e qëndrueshme dhe trashëgimitë e cilësishme qoftë të komunitetit, ashtu edhe të arsimimit dhe kulturimit e ngritjes së nivelit dijesor. U braktisën dhe gati injoruan, pasuri dhe sjellje apo rite të shëndetshme tradicionale. U zhvleftësua qëndrueshmëria e shkollimit dhe arsimimit, u stigmatizua pa arsyetim kritik koha e shkuar duke i konsideruar politikisht “antikohë” lëmi dhe vlera ekstrapolitike të shoqërisë në të gjitha lëmitë. U lëviz iluzivisht dhe pa kulturën e nevojshme të drejtorientimit, u sulmuan dhe u lanë në mëshirën e paarsyes, në arenën e shëmtuar të debatit publik çështjet e gjuhës kombëtare, letërsisë dhe arteve. U dëbuan nga ky treg dhe mundësia vijuese e punës, ekspertët dhe specialistët, grupet e kualifikuara në fushat ekstrapolitike në tri apo katër dekada rresht. U lanë në zbrazëtinë e pasojshme arritjet e shkencës dhe teknologjisë në disa sektorë strategjikë të ekonomisë dhe sistemimeve tokësore e hidroenergjitike.
U përmbysën krejt referencat ndaj veprave rentabël të ekonomisë dhe investimeve kombëtare si dhe u lanë në “tryezat lumpenike” të debateve të pacilësishme, vlerat dhe qasja ndaj pasurive të identifikimit kombëtar. Në këtë pësim kolektiv përfshihen edhe simbole që njihen botërisht si hise themelore e historisë dhe kulturës kombëtare shqiptare.
Në këtë fat të vetë-tharjes kombëtariste u zhveshëm nga mitet e domosdoshme dhe simbolet tona jetike dhe po përjetojmë shpopullimin aktual. Kjo elegji antivete është edhe në dy kontekste të tjera, po aq me pasoja dhe me efekte pasigurie për vetëgjetjen e nesërme.
Entitetet shqiptare po gjenerojnë përplasje mes njeri-tjetrit duke shpërfillur dhe goditur gravitetin tonë kombëtarist. Në jo pak raste, shërbestari negative në këtë aspekt, sjellin elitat ose grupet udhëheqëse të partitizmit tonë politik.
Ndërsa vetë shoqëria shqiptare, e pandërgjegjshme për rolin dhe misionin e vet në këtë moment, ndjek si në spontanitet fatal rënien dhe mosadresimin e vetvetes.
Kur një e sotme shoqërore është në rënien e lirë të shpopullimit, e ardhmja e saj mund të quhet pamëdyshje, një kohë vetëm dilemash dhe identiteti të humbur. Kjo zbrazje dhe refuzimi apo mospranimi i shembjes ëhstë e lidhur me lëvizjen apo ikje shpirtërore në thellitë e zbrazëtisë sonë shpirtërore. Sepse krejt institucionalizmi ynë shoqëror nuk investohet dhe as e programon nevojën emergjente të shëndoshjes mendore dhe psikologjike të individëve dhe jetës kolektive të saj.
Së sotmes së kësaj shoqërie i vlen “kundërshtimi si stil i kulturës”, por jo si kulturë e shërbimit të verbër politik, aq më tepër, për llogari të politikanëve apo prijësave të falimentuar. Demokracia paçavure apo hibride e një shoqërie pa formë e me përmbajtje të cekët, nuk është shpresëdhënëse e nuk përbën rend, por vetëm vlen si alibi shtetzënësish. Miti i kësaj demokracie nuk ka arsye të ekzistojë, por miti për mekanizmat dhe mjetet e riinstalimit të demokracisë formale, nuk duhen lëshuar e nuk mund të mos mbahen, si e vetmja formë dhe i domosdoshmi mekanizëm.
Ky artikull është realizuar në kuadër të projektit “Promovimi i llogaridhënies së zyrtarëve të zgjedhur”, i mbështetur nga National Endowment for Democracy (NED) dhe realizuar nga Institutit i Studimeve Politike (ISP).
